Paradigma Kayması

Paradigmanın İflası kavram olarak hep dikkatimi çekmiştir. Öncelikle çok gösterişli bir başlıktır. Ancak içi dolu mudur? Ortaya atıldığı dönemden bu yana geçen zamanda neler olmuştur? Dönemin projeksiyonu ve ortaya konulan öngörüler ne derece gerçekleşmiştir? Bunları cevaplayacak değilim. Ama en azından ne olduğunu anlamaya çalışmak isterim.

Dilerseniz öncelikle kavramın ne olduğunu anlamaya çalışalım.

Paradigma

Paradigma, bir düşünce sistemi, bir bakış açısı veya bir kuramsal çerçeve anlamına gelir. Bu terim, bir disiplinin temel prensiplerini, yöntemlerini ve varsayımlarını ifade eder. Paradigma, bir bilim dalının veya bir felsefi düşünce sisteminin temelini oluşturur ve bu nedenle, birçok alanda kullanılır. 

Bilimsel Paradigma: Bilimsel paradigma, bilimsel yöntemlere dayalı olan ve doğa bilimleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılan bir paradigma türüdür. Bu paradigma, gözlem, deney ve teorik analizler yoluyla gerçekliği anlamaya ve açıklamaya çalışır. Bilimsel paradigma, nesnel gerçekliği temel alan bir yaklaşımı benimser ve tekrarlanabilir deneylerle hipotezleri test etmeyi önemser.

Felsefi Paradigma: Felsefi paradigma, felsefe alanında kullanılan ve ontoloji, epistemoloji ve ahlaki değerler gibi konuları ele alan bir paradigma türüdür. Bu paradigma, bilimsel paradigmadan farklı olarak, daha soyut ve genel kavramları inceleyerek gerçekliği anlamaya çalışır. Felsefi paradigma, düşüncelerin, inançların ve değerlerin nasıl oluştuğunu ve insan deneyiminin temellerini araştırır.

Kültürel Paradigma: Kültürel paradigma, bir toplumun veya grupların ortak değerlerini, inançlarını, normlarını ve davranışlarını ifade eder. Bu paradigma, bir toplumun kültürel mirasını, tarihini, sanatını, dilini ve sosyal ilişkilerini anlamaya çalışır.

Paradigma, bir düşünce sistemi veya bir bakış açısı olarak tanımlanabilir ve birçok alanda kullanılır. Bu terim, bir disiplinin temel prensiplerini, yöntemlerini ve varsayımlarını ifade eder ve bu nedenle, disiplinin gelişiminde önemli bir rol oynar.

Paradigma bazı temel unsurlardan oluşur:

Temel kavramlar: Bir paradigmanın temel kavramları, o paradigmanın temelini oluşturan kavramlardır. Newton mekaniğinin temel kavramları kütle, hız, ivme ve kuvvettir.

Temel ilkeler: Bir paradigmanın temel ilkeleri, o paradigmanın temel kavramları arasındaki ilişkileri tanımlayan ilkelerdir. Newton mekaniğinin temel ilkeleri arasında yer alan eylemsizlik ilkesi, bir cismin hareket halindeyse hareket halinde kalmaya, hareketsizse hareketsiz kalmaya meyilli olduğunu söyler.

Temel yöntemler: Bir paradigmanın temel yöntemleri, o paradigmanın araştırmalarını yürütmek için kullanılan yöntemlerdir. Newton mekaniğinde kullanılan temel yöntemler arasında yer alan gözlem, deney ve matematiksel modellemedir.

Paradigmalar, bilimde önemli bir rol oynar. Bilimsel ilerlemenin temeli, mevcut paradigmaların sınırlarını zorlayan ve yeni paradigmaların ortaya çıkmasına yol açan bilimsel devrimlerdir. 

Paradigma değişimi ya da kayması

Paradigma değişimi, herhangi bir alanda yerleşik tüm kurallar ve uygulamaların, içinde bulunulan çağa uygun kavrayış, bakış açıları ve anlayışlarla kökten bir değişime uğraması durumudur. Bu değişim, bilim insanlarının gerçekliği nasıl algıladıklarını, nasıl soru sorduklarını, nasıl araştırma yaptıklarını ve nasıl sonuç çıkardıklarını etkiler. Paradigma değişimi genellikle bilimsel ve felsefi alanlarda görülür ve yeni kanıtlar, keşifler veya farklı düşünce akımlarıyla tetiklenir . Paradigma değişimi kavramı Amerikalı filozof Thomas Kuhn tarafından ilk defa ortaya atılmış bir kavramdır. Kuhn, bilimin ilerleme şekliyle ilgileniyordu. Ona göre, bir alanda çalışanların çoğu bir paradigma üzerinde anlaşmadıkça bilim gerçekten ilerleyemez. Çünkü paradigma, bilim insanlarına ortak bir dil, yöntem ve amaç sağlar. Paradigma değişimine örnek olarak, Batlamyus'un yer merkezli evren modelinin Kopernik'in güneş merkezli astronomisiyle yer değiştirmesi verilebilir. Bu örnekde görüldüğü gibi, paradigma değişimi sadece yeni bir teori ortaya atmak değil, aynı zamanda eski bir teoriyi reddetmek veya revize etmek anlamına gelir.

Paradigma, bir bilim veya disiplinde belirli bir süre için kabul görmüş olan ve o disiplindeki araştırmalara yön veren genel kabuller ve varsayımların bütünüdür. Paradigmalar, bilim insanlarının dünyayı nasıl gördüklerini ve anlamalarını şekillendirir.

Paradigma değişiminin nedenleri

Yeni gözlemler: Yeni gözlemler, mevcut paradigmanın açıklamalarını yetersiz kılabilir ve yeni paradigmaların ortaya çıkmasına yol açabilir. Örneğin, Galileo'nun teleskopla yaptığı gözlemler, Kopernik'in güneş merkezli evren teorisinin doğruluğunu kanıtlamış ve Ptolemaios'un yer merkezli evren teorisinin iflasına yol açmıştır.

Yeni teknolojiler: Yeni teknolojiler, yeni araştırma yöntemlerinin geliştirilmesine ve yeni paradigmaların ortaya çıkmasına yol açabilir. Örneğin, mikroskopun geliştirilmesi, hücrenin keşfedilmesine ve biyolojinin gelişimine yol açmıştır.

Yeni fikirler: Yeni fikirler, mevcut paradigmaları sorgulamasına ve yeni paradigmaların ortaya çıkmasına yol açabilir. Örneğin, Einstein'ın görelilik teorisi, Newton mekaniğinin temellerini sarsmış ve yeni bir paradigmanın ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Paradigma değişimi, toplum için de önemli bir dönüşüm noktasıdır. Bu durum, toplumda bir belirsizlik ve huzursuzluk yaratabilir. Ancak, aynı zamanda yeni bir başlangıç ve değişim fırsatı da sunabilir.

Toplumun paradigması

Toplumun paradigması, toplumun kendisini ve çevresini algılayış biçimini, değerlerini, inançlarını, normlarını ve kurallarını ifade eder. Toplumun paradigması, toplumsal gerçekliği yaratan ve şekillendiren bir çerçeve görevi görür. Toplumun paradigması, zaman içinde sabit değildir. Toplumun karşılaştığı sorunlar, ihtiyaçlar, fırsatlar ve krizler, toplumun paradigmasını değiştirmeye zorlayabilir. Toplumun paradigması değiştikçe, toplumun yapısı, işlevi, kültürü ve dinamiği de değişir. Toplumun paradigması, toplumsal değişimin hem nedeni hem de sonucudur.

Toplumun paradigması, o toplumda geçerli olan ve o toplumu şekillendiren genel kabuller ve varsayımların bütünüdür. Toplumun paradigması, toplumun değerlerini, inançlarını, davranışlarını ve sosyal yapısını belirler.

Toplumun paradigması, aşağıdaki gibi temel unsurlardan oluşur:

Temel değerler: Toplumun temel değerleri, o toplumda önemli görülen ve toplumu bir arada tutan değerlerdir. Örneğin, demokrasi, özgürlük, eşitlik, adalet, sosyal dayanışma gibi değerler, birçok toplumda temel değerler olarak kabul edilir.

Temel inançlar: Toplumun temel inançları, o toplumda doğru kabul edilen ve topluma yön veren inançlardır. Örneğin, insan doğası, dünya düzeni, din, ahlak gibi konulardaki inançlar, toplumun temel inançları arasında yer alabilir.

Temel davranış kalıpları: Toplumun temel davranış kalıpları, o toplumda yaygın olarak görülen ve kabul gören davranış kalıplarıdır. Örneğin, aile, eğitim, iş, siyaset gibi alanlarda görülen davranış kalıpları, toplumun temel davranış kalıpları arasında yer alabilir.

Temel sosyal yapı: Toplumun temel sosyal yapısı, o toplumda yaygın olarak görülen ve kabul gören sosyal yapıdır. Örneğin, aile, devlet, sınıf, din gibi sosyal kurumlar, toplumun temel sosyal yapısını oluşturur.

Toplumun paradigması, zaman içinde değişebilir. Bu değişim, genellikle şu nedenlerden kaynaklanabilir:

• Toplumun ihtiyaçları ve beklentileri değişebilir. Örneğin, sanayileşmenin gelişmesiyle birlikte, geleneksel tarım toplumlarının ihtiyaçları ve beklentileri değişmiş ve bu durum, toplumun paradigmasında değişime yol açmıştır.
• Toplumun karşılaştığı yeni sorunlar ortaya çıkabilir. Örneğin, küreselleşmenin ortaya çıkması, toplumların karşılaştığı yeni sorunlara yol açmış ve bu durum, toplumun paradigmasında değişime yol açmıştır.
• Yeni fikirler ve teknolojiler ortaya çıkabilir. Örneğin, internetin yaygınlaşması, toplumların iletişim ve bilgi edinme şeklini değiştirmiş ve bu durum, toplumun paradigmasında değişime yol açmıştır.

Toplumun paradigması, toplum için önemli bir rol oynar. Toplumun paradigması, toplumun geleceğini şekillendirir.

Paradigmanın İflası

Fikret Başkaya'nın "Paradigmanın İflası: Resmî İdeolojinin Eleştirisine Giriş" kitabı, Türkiye'de resmî ideolojiye yönelik kapsamlı ve eleştirel bir çalışmadır. Kitap, 1991 yılında yayımlanmış ve siyaset bilimi ve yakın tarih alanında klasik bir yapıt haline gelmiştir . Kitapta, Başkaya, resmî ideolojinin tarihsel kökenlerini, temel varsayımlarını, çelişkilerini ve iflasını inceler. Kitaptaki başlıklar:

• Aydınların Resmî İdeoloji Karşısındaki Konumları ve "Devlet Aydını"nın Çelişkileri
• Milli Mücadelenin Niteliği, Anti-Emperyalist Bir Karakter Taşıyıp Taşımadığı ve Kitle Katılımının Boyutları
• Milli Mücadelenin Ulusallığı Sorunu ve Kürt Meselesi
• Sovyet Rusya ve Komintern'le Milli Mücadelenin İlişkileri
• Tarihte Bireyin Rolü Bağlamında Mustafa Kemal ve Kemalist Rejimin Bonapartizmle Bağlantısı
• Cumhuriyet Dönemi İktisat Politikaları, Sermaye Birikimi ile Bonapartist Rejim Arasındaki Bağ
• Sınıfsız, İmtiyazsız Bir Kitle İddiasının Ardındaki Gerçek
• Yeni Sömürgecilik Kavramı
• Paradigmanın İflası

Türkiye'de resmi ideolojinin, ya da yazara göre Kemalizmin, iflası üzerine yazılmış bir çalışmadır. Başkaya, bu kitabında, Kemalizmin temel ilkelerini ve bu ilkelerin artık geçerliliğini yitirdiğini savunmaktadır.

Kitap, beş bölümden oluşmaktadır.

Birinci bölümde, Başkaya, paradigma kavramına ve paradigma değişiminin nedenlerine değinmektedir. Başkaya'ya göre, paradigma, bir toplumda geçerli olan ve o toplumu şekillendiren genel kabuller ve varsayımların bütünüdür. Paradigma değişimi ise, mevcut paradigmanın artık işlevini yerine getirememesi ve dolayısıyla geçerliliğini yitirmesi durumudur.

İkinci bölümde, Başkaya, Türkiye'de geçerli olan resmi ideolojinin temel ilkelerini tartışmaktadır. Bu ilkeler arasında, cumhuriyet, milliyetçilik, laiklik, halkçılık ve devletçilik yer almaktadır. Başkaya, bu ilkelerin, Türkiye'nin modernleşmesi ve gelişmesi için önemli bir rol oynadığını kabul etmekle birlikte, artık geçerliliğini yitirdiğini savunmaktadır.

Üçüncü bölümde, Başkaya, Türkiye'de paradigma değişiminin nedenlerine odaklanmaktadır. Başkaya'ya göre, Türkiye'de paradigma değişiminin nedenleri arasında, şunlar yer almaktadır:

Ekonomik ve toplumsal değişimler

Siyasal gelişmeler

Kültürel değişimler

Dördüncü bölümde, Başkaya, Türkiye'de paradigma değişiminin olası sonuçlarını tartışmaktadır. Başkaya, bu sonuçların, şunlar olabileceğini savunmaktadır:

Yeni bir ideolojinin ortaya çıkması

Mevcut ideolojinin yeniden yorumlanması

Toplumsal çatışmaların artması

Beşinci bölümde, Başkaya, paradigma değişiminin Türkiye için önemini vurgulamaktadır. Başkaya'ya göre, paradigma değişimi, Türkiye'nin modernleşmesi ve gelişmesi için önemli bir fırsattır.

Kitabın genel olarak değerlendirilmesi gerekirse, Başkaya'nın, Türkiye'de paradigma değişiminin gerekliliğini ve önemini vurguladığı bir çalışma olduğu söylenebilir. Başkaya, bu değişimin, Türkiye'nin demokratikleşmesi ve sosyal adaletin sağlanabilmesi için gerekli olduğunu savunmaktadır.

Kitabın önemli katkılarından biri, Türkiye'de resmi ideolojinin temel ilkelerini eleştirel bir şekilde ele almasıdır. Başkaya, bu ilkelerin, Türkiye'nin modernleşmesi ve gelişmesi için önemli bir rol oynadığını kabul etmekle birlikte, artık geçerliliğini yitirdiğini savunmaktadır. Bu eleştiri, Türkiye'de resmi ideolojinin yeniden değerlendirilmesi için önemli bir katkı sağlamıştır.

Kitabın bir diğer önemli katkısı, Türkiye'de paradigma değişiminin olası sonuçlarını tartışmasıdır. Başkaya, bu sonuçların, şunlar olabileceğini savunmaktadır:

Yeni bir ideolojinin ortaya çıkması

Mevcut ideolojinin yeniden yorumlanması

Toplumsal çatışmaların artması

Bu tartışma, Türkiye'de paradigma değişiminin olası etkilerini değerlendirebilmek için önemli bir katkı sağlamıştır.

Kitap, resmî ideolojinin Türkiye'nin toplumsal gerçekliğini yansıtmadığını, ulusal kurtuluş mücadelesinin anti-emperyalist değil, emperyalist güçlerle işbirliği içinde olduğunu, Kemalist rejimin sınıfsal bir karakter taşıdığını ve yeni sömürgecilik bağlamında Türkiye'nin bağımsızlığını kaybettiğini savunur. Kitabın son bölümünde ise, resmî ideolojinin iflas eden bir paradigma olduğu ve alternatif bir paradigmanın gerekliliği vurgulanmaktadır. Kitap, resmî ideolojiye karşı alternatif bir paradigma önermez, ancak paradigmanın iflasının toplumsal değişim için bir fırsat olduğunu belirtir.

Durun bir dakika

Kitapta gözden kaçırıldığını düşündüğüm bir durum var. Kemalizm ideolojisi zaten bir paradigma kaymasının ürünüdür. Ancak öncelikle Atatürk yaşarken ve ölümünden sonra ideolojisinin önemli ölçüde değiştirildiği göz önünde tutulmalıdır. Mustafa Kemal Atatürk ölene kadar Türkiye'yi orta doğu batağından çekip çıkartan bir ekonomik-toplumsal model oluşturmuştur. Üretim ağırlıklı ekonomik sistem başarılı olmuştur. Ekonomik olarak dışa bağımlılıktan kurtulmuş büyük ölçüde bağımsız bir sistem işlemiştir. Ekonominin dışa bağımlı hale geldiği dönemi ise yüksek enflasyonla yaşamaya başladığımız andan itibaren belirlemek daha kolaydır. 60'lı yıllardan itibaren enflasyonun en az 2 hanelidir.  Düzgün yönetilen bir ekonomide yüksek enflasyon olmaz. Bu öyle roket bilim de değildir. Üretim yapıp, zaman içerisinde de yüksek teknolojiyi işin içerisine dahil edebilirseniz sadece kendi ihtiyacınızı karşılamakla kalmaz aynı zamanda başka ülkelere de satış yapar ve ekonominiz için önemli miktarda para akışı sağlarsınız. 

Türkiye'de enflasyon nedenlerinden en önemlisi maliyet enflasyonudur. Maliyet enflasyonu, üretim maliyetlerindeki artışların fiyatlar genel düzeyine yansıması sonucu ortaya çıkan bir enflasyon türüdür. Maliyet enflasyonunun nedenleri arasında petrol, gıda, enerji gibi emtia fiyatlarının yükselmesi, vergi oranlarının artması, döviz kuru dalgalanmaları, doğal afetler, ücret zamları ve rekabetin azalması sayılabilir . Türkiye'de maliyet enflasyonu, özellikle 2018 yılında yaşanan kur krizi sonrasında önemli bir sorun haline gelmiştir. Kur artışı, ithal girdi bağımlılığı yüksek olan sektörlerde maliyetleri artırmış ve bu da fiyatlara yansımıştır. Maliyet enflasyonu, ekonomide verimliliği düşürür, üretimi azaltır ve gelir dağılımını bozar. Maliyet enflasyonunu önlemek için, üretim yapısını çeşitlendirmek, ithalata bağımlılığı azaltmak, vergi reformu yapmak, rekabeti artırmak ve enflasyon beklentilerini düşürmek gibi politikalar uygulanabilir.

Bence Türkiye'de Paradigma'nın iflasından çok paradigma kayması olmuş ve durumun farkında olmayan seçmenin de bilinçsiz desteği ile bu durum sürmüştür. Kimileri buna karşı devrim de diyor.

Türkiye'de son yıllarda siyasi, ekonomik ve sosyal alanda büyük değişimler yaşanmıştır. Bu değişimler, ülkenin geleneksel paradigmasını sarsmış ve yerine yeni bir paradigma yerleştirmiştir. Bu paradigma kayması, toplumun bir kesimi tarafından desteklenirken, diğer kesimi tarafından eleştirilmiştir. Bu durum, Türkiye'nin iç ve dış politikasında da yansımalarını bulmuştur. Kimileri bu paradigma kaymasını bir devrim olarak nitelendirirken, kimileri ise bir gerileme olarak görmüştür. Ancak paradigma kaymasının farkında olmayan veya bilinçli olarak destekleyen seçmenlerin varlığı, bu durumun uzun süre devam edeceğini göstermektedir. 

Şansa bakın ki! Paradigma bile bize doğru kayıyor!

Paradigma Kendine Gel!